Perswijn Logo

In februari van dit jaar ontmoette ik Teresa Caeiro op Simplesmente Vinho, het jaarlijkse Portugese proeffestijn in Porto. Zij is de eigenaar/wijnmaker van Gerações da Talha uit Vila de Frades, een dorp in de zuidelijke Alentejo en het centrum van de talha-wijnen. Via Teresa kwam ik ook in contact met Ricardo Santos van XXVI Talhas en Hamilton Reis van Natus Vini. Voor alle drie geldt dat ze de talha, de typische kleipot en het icoon van de Alentejaanse wijn, eer aan willen doen. Maar ze zetten hem niet allemaal op dezelfde manier in. De ontmoeting in Porto leidde onlangs tot een bezoek aan alle drie de wijngoederen waar ik de verschillen ontdekte.

Het gebruik van de Talha

Natuurlijk tekenen de hete zomers, de nachtelijk verkoeling van de Atlantische Oceaan en de schist-, graniet- en quartzrijke bodems van de Serra de Mendro de wijnen van Vila de Frades en omgeving, maar wat de regio echt bijzonder maakt is het gebruik van de talha. Grote cementen containers en roestvrij stalen tanks hadden de talha bijna helemaal weggedrukt, maar de aardewerken pot maakt een comeback. Als ik de kelder van Gerações binnenloop, lijkt de tijd een beetje stil te hebben gestaan. De relatief kleine, wit gestukte ruimte staat vol met oude potten van verschillend formaat, sommige meer dan tweehonderd jaar oud. Een dorp verder, in Vila Alva, bij XXVI Talhas, is het misschien iets ruimer, maar is het beeld niet veel anders.

Gefilterd door de mãe

Gerações en XXVI Talhas maken de talhawijnen nog op de traditionele manier. Teresa Caeiro legt in deze video uit hoe dat gaat. De ontsteelde druiven gaan in de talha waar de vergisting enige dagen later spontaan aanvangt. Al gauw ontstaat er boven op het gistende sap een dikke, ondoordringbare laag, bestaande uit schillen, pitten en wat steeltjes die door het ontstane koolzuur naar boven worden gedrukt. Als je die zogenaamde hoed niet regelmatig onderstoot kan het koolzuur niet ontsnappen en verhoogt de druk in de talha, die vervolgens kan barsten. Als de vergisting is afgelopen, zakken de schilletje en pitjes langzaam naar beneden. De Portugezen noemen dit bezinksel mãe of moeder. Op dia de São Martinho (Sint-Martinsdag), 11 november, openen de wijnmakers hun eerste talha. De wijn werd traditioneel voor eigen consumptie gebruikt. De frisse, nieuwe wijn markeerde het eind van de productiecyclus en het begin van een nieuw drinkjaar. Zoals Teresa in het filmpje uitlegt, wordt het kraantje onder in de talha korte tijd wijd opengezet. Door de stroom verzamelt de mãe zich bij de uitgang. De in een aardenwerken schaal opgevangen wijn gaat terug in de talha en vervolgens wordt de kraan een piepklein stukje opengedraaid. De nu druppelsgewijs weglopende wijn is door de mãe gefilterd. Het leeglopen van een talha kan dagen duren. Er gaan makkelijk enige maanden overheen voordat de laatste talha gebotteld is. Je zou denken dat wijn die op zo’n manier gefilterd wordt enigszins troebel is, maar het fascinerende is dat zowel bij Geraçoes, als bij XXVI Talhas de wijnen super helder en transparant zijn.

De talha als onderdeel van de lokale geschiedenis

De insteek bij Natus Vini is anders. Hamilton Reis is na veertien jaar bij Cortes de Cima gewerkt te hebben, sinds 2020 director of winemaking bij Herdade do Mouchão. Maar al in 2008 kocht hij zijn eigen wijngaard in Vidigueira. Hier kan hij de wijnen maken die hij zelf wil. Als buitenstaander – hij en zijn vrouw Susana komen allebei uit Porto – voelt hij zich vrij om het net iets anders aan te pakken. Zijn doel is niet om een talhawijn te maken, maar de talha is een middel om het smaakprofiel dat hem voor ogen zweeft te realiseren. Reis zegt daarover: “Ik wil niet de beste wijn ter wereld maken, maar een wijn die een uitdrukking is van deze plek.” Hij gebruikt de talha omdat het onderdeel van de lokale geschiedenis is, maar niet voor al zijn wijnen. Waar hij de talha inzet, heeft die een bescheiden rol.

Zijn portfolio bestaat uit twee labels: Intus and Natus. Voor beide maakt hij een witte en een rode wijn. Het enige verschil is het materiaal van het vat waarin de wijn vergist en rijpt. De Intus-wijnen zijn Reis’ reductief gemaakte wijnen, dat wil zeggen ze worden in een zuurstofarme omgeving, meestal in roestvrij stalen tanks, gemaakt. Omdat dit materiaal neutraal is, zegt Reis, tonen ze optimaal de karakteristieken van het ras, de wijngaard(en) en de jaargang. Het ras is bij de witte wijnen een blend van antão vaz, roupeiro, arinto en gouveio, en bij de rode wijnen van trincadeira, aragonez en castelão.

In de Natus-wijnen is de invloed van de mens meer voelbaar, aldus Reis. Zodra de fermentatie begint, perst hij de druiven en hevelt hij de wijn over naar talhas. Het koolzuur dat als bijproduct van de vergisting ontstaat, zorgt voor beweging die de gist in suspensie houdt. Reis spreekt van natuurlijke bâtonnage die de kwaliteit van de vergisting ten goede komt. De beweging zorgt ook voor uitwisseling van warmte met de omgeving. Zo zorgt de talha ook voor een natuurlijke temperatuurcontrole. Bovendien laat klei, net als hout, een beetje oxidatie toe.

Typische aromatische schilcontactsmaken

Omdat de wijnen van Gerações en XXVI Talhas op de schillen vergisten, ook de witte, en daar tot minstens 11 november van het oogstjaar op rijpen, hebben ze een heel ander karakter dan die van Natus. De wijnen van Gerações en XXVI Talhas hebben duidelijk meer structuur, maar die is dan toch weer discreter dan je zou verwachten na  zo veel schilcontact. In mijn aantekeningen kom ik een paar keer het woord smooth tegen. Natuurlijk tref je er in mindere of meerdere mate de typische, aromatische schilcontactsmaken aan, althans in de wijnen van witte druiven – denk aan kweepeer, rozebottel, rozenblaadjes, druiven, honing, en florale en kruidige noten. Bij de Mestre Daniel Branco 2023 van XXVI Talhas schreef ik op: “alsof je in een thijmveld loopt”. NaTalha Branco van Gerações past ook in dit plaatje en was een perfecte match voor de traditionele sopa de tomate com pão e peixe die Teresa tussen de talhas serveerde. Top lunch!

Een speciaal project van Gerações is de nieuwe wijn Atão, vás tinto?, het geesteskind van Teresa’s echtgenoot João. Het is een speelse, zomerse wijn met een naam vol woordgrapjes. In vervlogen tijden werden wijnen die net iets te veel volatiele zuren of andere ongerechtigheden produceerden gefilterd door de mãe van een niet vervuilde talha. Op die manier werd de wijn gered. João vroeg zich af wat er zou gebeuren als je een (schone) witte wijn door de mãe van een (schone) rode wijn zou halen. En dat is wat hij en Teresa vervolgens deden. Het resultaat lijkt nog het meest op een framboosrode, vrij gestructureerde rosé. Goed bij het eten, maar licht gekoeld ook heerlijk als aperitief. Dan die woordgrapjes. Letterlijk zou je de naam kunnen vertalen als: Antão vaz (een wit lokaal ras), wordt je rood? Maar atão betekent in het Alentejaanse dialect ook so what? Dus de vraag heeft ook het antwoord in zich. Scherpzinnige jongen, die João!

De wijnen van Natus hebben een klassieker karakter. Minder Alentejaans? Wat mij betreft niet. Dat zou impliceren dat alle wijnen uit de Alentejo talhawijnen zouden moeten zijn, wat natuurlijk onzin is. Maar omdat Reis, door tijdig te plukken, de alcohol laag weet te houden, denk je toch niet onmiddellijk aan Vidigueira. Dat neemt niet weg dat Reis’ wijnen echt zeer goed zijn. “Touch the least to show the most”, zei Reis toen we zijn Natus Tinto 2021 dronken. Bloody, umami, donker fruit, lang, met schouders maar ook met verticaliteit, fijn gestructureerd. Misschien niet de beste wijn van de wereld – wat is dat eigenlijk? – maar zeker in de Portugese top.

Behalve dat ik een paar geweldige nieuwe producenten heb leren kennen, vond ik het mooi om te zien dat er mensen zijn die met liefde en prachtige resultaten een oude traditie in stand houden. Maar het is ook goed is om te constateren dat mensen op deze traditie voortbouwen.

Bart de Vries

Importeurs / Verkoopadressen:

Natus Vini – Grapedistrict (NL), The Portugal Collection (B)

Gerações da Talha – The Portugal Collection (B)

XVVI Talhas – Saperavi Wine Agency (NL), The Portugal Collection (B)